Nhà rường Huế - Nét kiến trúc phong kiến độc đáo

Nhà rường Huế đại diện cho một di sản văn hóa phong kiến đặc trưng của Việt Nam, vẫn tiếp tục tỏa sáng và gợi nhớ vẻ đẹp của thời kỳ cổ xưa. Những ngôi nhà rường này là biểu tượng của sự tinh tế và kiến trúc độc đáo trong lịch sử và văn hóa của đất nước.

Xem thêm: Báo giá trọn gói tour Huế 1 ngày

Tổng quan về nhà rường Huế

Nhà rường Huế là gì?

Nhà rường Huế là một loại kiến trúc đặc trưng của Huế, Việt Nam. Từ “rường” trong tên gọi này là cách gọi tắt của “rường cột”. Nhà rường Huế được xây dựng bằng hệ thống cột và kèo gỗ, với thiết kế cấu trúc theo mô hình chữ đinh, chữ công, chữ khẩu, nội công ngoại quốc. Đặc trưng của kiến trúc này là sự sử dụng các chi tiết gỗ như chốt và mộng, cho phép dễ dàng lắp ghép hoặc tháo dỡ.

Nhà rường gỗ Huế có mái thấp và độ dốc lớn, giúp thoát nước mưa tốt. Ngôi nhà được xây dựng chủ yếu từ các loại gỗ chất lượng cao như mít rừng, kền kền, gõ, mang lại độ bền và độ chắc chắn. Khi khám phá nhà rường cổ Huế, du khách sẽ nhìn thấy sự công phu và tỉ mỉ trong việc chạm khắc các chi tiết nhỏ như đòn, kèo, cột. Những chi tiết này tạo nên một diện mạo thẩm mỹ cao, giống như một bức tranh nổi.

Nhà rường Huế không chỉ là một công trình kiến trúc đẹp mắt, mà còn có giá trị văn hóa sâu sắc. Chúng là biểu tượng của sự tinh tế và tài năng của người dân Huế trong việc xây dựng và bảo tồn di sản văn hóa. Những ngôi nhà rường này mang trong mình câu chuyện về quá khứ và là một phần quan trọng trong việc truyền dạy văn hóa truyền thống cho thế hệ sau.

Xem thêm: Du lịch Huế mùa nào đẹp?

Lịch sử nhà rường Huế

Theo lịch sử ghi chép, vào thời vua Minh Mạng thứ ba năm 1822, một đạo luật được ban hành quy định rằng các ngôi nhà xây bên ngoài Đại Nội phải tuân thủ kiểu nhà rường Huế với 1 gian 2 chái và không được vượt quá 3 gian 2 chái. Vì vậy, những ngôi nhà rường Huế trong thời kỳ đó có diện tích rất nhỏ.

Sau này, khi đạo luật được thay thế và quy định chỉ cấm xây nhà cao hơn cung điện, kiểu nhà rường Huế 3 gian 2 chái dần dần trở nên phổ biến hơn với mái nhà có độ dốc lớn và độ cao thấp.

Xem thêm: Danh sách địa điểm danh lam thắng cảnh Huế

Những điểm nổi bật của nhà rường Huế

Mái của nhà rường Huế được lợp bằng ngói liệt với hai lớp dày chồng lên nhau. Điều này tạo ra một không gian mát mẻ vào mùa hè và ấm áp vào mùa đông. Thiết kế mái nhà với độ dốc lớn giúp nước mưa thoát nhanh chóng, phù hợp với đặc điểm thời tiết có mưa bão thường xuyên vào những tháng cuối năm ở Huế.

Nhà rường Huế không chỉ được đánh giá cao về mặt công năng mà còn về tính thẩm mỹ. Hệ thống cửa lớn bao che ba mặt tiền của ngôi nhà và các cột kèo, xà, vách ngăn đều được chạm khắc tỉ mỉ, tạo nên một diện mạo như một bức tranh với các đề tài và hoa văn phù hợp với phong thủy và khả năng thẩm mỹ của chủ nhà. Đặc biệt, mỗi nhà rường Huế thường đi kèm với một khuôn viên vườn, được trang trí bằng nhiều loại cây cảnh khác nhau.

Đặc điểm kiến trúc và kết cấu nhà rường Huế

Kiến trúc nhà rường Huế

Thông thường, một ngôi nhà rường Huế thiết kế theo kiểu 3 gian 2 chái có trung bình 56 cột được đặt lên đá tảng để tránh ẩm mốc. Các gian trong nhà được xác định bằng số cột và các vách ngăn 2 chái, tuân theo kiến trúc chữ đinh và chữ khẩu.

Gian giữa trong nhà rường Huế được coi là khu vực quan trọng, và hệ thống cửa lớn bao che ba mặt tiền thường được chạm khắc với các câu đối, bát bảo, tứ quý mang ý nghĩa cầu mong may mắn và bình an cho gia đình. Ngoài ra, trên mỗi kèo, đòn, xà cũng được chạm khắc tỉ mỉ và tinh xảo.

Mái nhà rường Huế không được xây cao, có tác dụng vừa để tránh mưa bão, vừa không vượt quá chiều cao của Hiểu Lâm Các – cấu trúc cao nhất trong Đại Nội. Vì mái có độ dốc lớn, diện tích tổng thể của nhà rường Huế thường thu hẹp. Trong trường hợp nhà đông người, gia chủ phải xây thêm nhà ngang hoặc nhà phụ để đáp ứng nhu cầu sử dụng.

Khi xây dựng nhà rường Huế, thường sử dụng bốn loại mái: mái ngói liệt, mái ngói âm dương hoặc mái lợp tranh. Cả ba loại mái này đều được lợp rất dày để cố định bộ khung xuống nền nhà và đảm bảo tính cách nhiệt.

Mỗi bản vẽ của nhà rường Huế không chỉ bao gồm phần nhà ở mà còn có khu vực vườn xung quanh. Vườn của nhà rường Huế được thiết kế phức tạp và công phu, vừa đáp ứng yếu tố thẩm mỹ vừa tuân thủ các quy tắc và tín ngưỡng tối kỵ. Trong vườn, các cây cối thường được bố trí theo hướng: đông trồng đào, tây trồng liễu, trước trồng cây cau và sau trồng cây chuối.

Kết cấu nhà rường Huế

Kết cấu của nhà rường Huế tập trung vào bộ giàn trò và bộ khung gỗ, đóng vai trò quan trọng nhất trong việc chống đỡ và cung cấp sự vững chắc cho toàn bộ ngôi nhà. Tổ hợp cột, kèo, xuyên, trến, xà, và đòn tay được cấu thành một cách chặt chẽ để tạo nên bộ khung vững chắc. Bộ giàn trò thường được đặt trên những tảng đá vuông, thể hiện giá trị của công trình.

Phần nền của nhà rường thường được xây dựng bằng cách lát đất sạch kết hợp với vôi và tro để chống mối mọt. Hỗn hợp này được đắp thành nhiều lớp để tạo độ cứng, chắc chắn và tránh hiện tượng nứt nẻ. Nếu đất mềm, người ta còn sử dụng kỹ thuật khoan nhồi cọc để tăng độ cứng cho nền nhà.

Trong thời kỳ nhà Nguyễn, kỹ thuật này rất phổ biến trong các kiến trúc cung đình. Những gia đình giàu có thường sử dụng vỉa đá thanh, đá cẩm thạch làm nền nhà, trong khi những gia đình thường dân thường sử dụng đá núi hoặc đá tổ ong. Chất liệu sử dụng có tác động lớn đến giá trị của nhà rường.

Công năng và cách bố trí phòng của nhà rường Huế

Kiến trúc của nhà rường Huế thường được thiết kế theo mô hình ba gian hai chái với một cột cái nằm chính giữa nhà, liên kết với các kèo để đỡ khung nhà và mái. Mỗi cột trong nhà có tên gọi riêng. Ví dụ, hai cột trong nằm ở phía Đông được gọi là “nhứt Đông hậu”, hai cột trong ở phía Tây được gọi là “nhứt Tây hậu”, hai cột ngoài phía Đông được gọi là “nhứt Đông tiền” và hai cột ngoài ở phía Tây được gọi là “nhứt Tây tiền”.

Các cột quân và cột cái này phân chia nhà thành ba gian rõ ràng. Gian giữa của nhà có diện tích rộng nhất và thường được sử dụng để tiếp khách, thực hiện các nghi thức thờ cúng tổ tiên và là nơi đàn ông nghỉ ngơi. Hai gian bên có diện tích nhỏ hơn và thường dành cho phụ nữ và trẻ em. Cách bố trí này phản ánh quan niệm trọng trọng nam khinh nữ trong xã hội xưa, đồng thời thể hiện vai trò quan trọng của đàn ông là trụ cột gia đình.

Tổ chức không gian trong nhà rường Huế thể hiện sự phân chia và vai trò của mỗi thành viên trong gia đình, đồng thời thể hiện sự cân nhắc và phân chia công việc và trách nhiệm của nam và nữ trong xã hội.

Quy trình xây dựng nhà rường Huế như thế nào?

Xem phong thuỷ

Trong thiết kế nhà rường Huế, gia chủ thường xem xét hướng đất để đảm bảo rằng nó phù hợp và thuận lợi cho chủ nhà. Hầu hết các mẫu nhà rường Huế được xây dựng hướng về phía Nam. Bếp thường được đặt ở phía bên trái của nhà chính và hướng vuông góc với nó. Nhà rường luôn có không gian trước sân để trồng cây trái hoặc hàng cây cau, cùng với một cổng lớn và lối đi dẫn từ cổng vào nhà. Tuy nhiên, bản thiết kế phải đảm bảo rằng khách đến nhà sẽ phải rẽ sang hai bên của lối đi dẫn, thay vì đi thẳng vào trực tiếp.

Thiết kế không gian của nhà rường Huế tuân thủ các nguyên tắc và triết lý truyền thống phương Đông. Người xưa áp dụng nguyên tắc “thái cực – lưỡng nghi” kết hợp với “tứ tượng – bát quái” để tạo cân bằng. Sử dụng các yếu tố đơn giản kết hợp để tạo sinh khí lan tỏa theo bốn hướng.

Do đó, khi xây dựng nhà rường Huế, người thợ cần xác định trung tâm giữa hai đường tim nhà theo hướng Bắc – Nam, Đông – Tây để từ đó xác định các hướng tiền, hậu, tả, hữu. Dựa trên nguyên tắc này, giàn trò và cột sẽ được xây dựng.

Quy trình chuẩn bị

Quá trình đầu tiên trong việc chuẩn bị xây dựng một ngôi nhà rường Huế là tính toán chi phí và chuẩn bị vật liệu. Phần lớn gỗ trong ngôi nhà được làm từ gỗ mít – một loại gỗ quý có màu vàng và vân đẹp. Gỗ mít được lựa chọn vì nó có độ bền cao, ít cong vênh, nứt nẻ và tuổi thọ dài.

Tiếp theo là việc chuẩn bị rường tre. Gia chủ cần chọn mua cây tre thẳng từ đất tốt đã trồng trong nhiều năm. Cây tre phải đạt tiêu chuẩn về tuổi già và độ cứng để tránh sự tấn công của mọt và sau đó chúng được đốn vào đầu mùa xuân.

Các thợ chế tác sẽ tiến hành xử lý tre qua một số bước cơ bản, sau đó ngâm tre trong nước trong 100 ngày và sau đó vớt lên để phơi khô. Sau đó, tre được phân loại theo mục đích sử dụng và được bảo quản cẩn thận để đảm bảo không bị tác động của thời tiết.

Cuối cùng, chuẩn bị dây mây để làm lạt buộc rơm và cỏ tranh. Dây mây phải được chọn từ cây mây Song và mây Mã và cỏ tranh lợp cần được cắt từ loại cỏ tốt, già và được phơi khô đầy đủ. Rơm cũng cần được thu hoạch và phơi khô kỹ càng và được bảo quản riêng theo tiêu chuẩn. Do yêu cầu khắt khe trong quá trình chuẩn bị vật liệu, giá thành của nhà rường Huế khá cao.

Quy trình thi công nhà rường Huế

Sau khi phần điêu khắc của thợ chạm hoàn thành, thợ mộc sẽ tập hợp các vật liệu để lắp ráp khung nhà. Nền nhà rường Huế đã được chuẩn bị sẵn với tảng đá chân cột, và thợ sẽ xây dựng 24 cột nhà trên đó. Các cột được kết nối với nhau bằng mộng và khóa bằng nêm, chốt bằng gỗ hoặc tre, không sử dụng kim loại.

Ở khu vực cách mặt nền khoảng 5cm, 14 cột hàng ba sẽ được liên kết với nhau bằng hệ thống đà gỗ. Ở khu vực mặt tiền, bộ cửa bảng khoa được chia thành năm lá ở gian chính và hai lá ở mỗi bên chái. Các lá cửa có chốt khóa bằng gỗ từ bên trong, đảm bảo độ chắc chắn và dễ sử dụng, có thể tháo lắp dễ dàng.

Tiếp theo, thợ làm tre sẽ bắt đầu lợp mái thứ nhất. Các đòn tay và rui sẽ được buộc bằng dây mây và cố định bằng chốt đinh tre theo kỹ thuật truyền thống. Sau đó, lồ ô sẽ được dập phẳng và lát lên rui theo hướng dọc của các đòn tay, với phần vỏ hướng xuống dưới và phần ruột hướng lên trên.

Sau giai đoạn này, đến việc lợp đất lên trần nhà rường Huế. Gia chủ cần tìm loại đất dẻo, đất thuần thịt từ độ sâu hơn 1m và đảm bảo không có tạp chất. Thợ sẽ trộn rơm với đất và nước cho đến khi dẻo và đồng đều, sau đó đắp lên trần nhà từ thấp lên cao và dần lên nóc theo từng lớp liên tiếp với độ dày khoảng 8cm. Trong quá trình đắp, đất sẽ được lèn chặt và vuốt kỹ. Thợ cần làm nhanh và đều tay để đảm bảo khối trần đất liên kết đồng bộ và tránh nứt nẻ.

Đối với vách tường, người thợ xây nhà rường Huế sẽ sử dụng hỗn hợp vật liệu từ rơm, tre và đất được nhào bằng chân cho đến khi dẻo, sau đó bôi lên phần khung. Khi xây tường, thợ bên ngoài và bên trong cần phối hợp một cách nhịp nhàng, thực hiện động tác quyết đoán để tường có sự liên kết tốt, bề mặt mịn màng và thẩm mỹ cao.

Sau đó, bề mặt tường sẽ được lèn kỹ càng, cán láng và bôi vữa vôi bên ngoài. Cuối cùng, mặt tường sẽ được quét nước vôi pha màu. Tổng thể, quá trình xây dựng nhà rường Huế đòi hỏi sự tinh xảo và cẩn thận của những thợ lành nghề, để tạo ra bức tường có vẻ ngoài giống như được xây bằng gạch.

Các mẫu nhà rường Huế thường gặp

Hiện nay, các mẫu nhà rường Huế đẹp thường được thiết kế dưới các hình thức sau:

Nhà rường Huế ba gian: Đây là một mẫu nhà rường gồm ba gian phòng. Phòng chính ở giữa thường có diện tích lớn và được sử dụng làm phòng khách, trong khi hai gian bên cạnh được phân cách bằng các cột lớn.
Nhà rường Huế ba gian hai chái: Mẫu nhà này cũng gồm ba gian phòng. Phần chính ở giữa là diện tích lớn nhất, trong khi hai bên là hai phòng nhỏ (gọi là hai chái).

Nhà rường Huế năm gian: Đây là một mẫu nhà rường gồm ba gian chính và hai gian phụ bên cạnh. Ba gian chính có kết cấu tương tự như nhà ba gian, nhưng khác nhau ở số lượng cột và diện tích mỗi gian.
Nhà rường Huế năm gian hai chái: Đây là một mẫu nhà có diện tích rộng thường dành cho tầng lớp quý tộc. Nhà có ba gian rộng ở giữa, trong khi hai nhà bên được ngăn cách bằng các cột. Bên cạnh đó, các phòng ngủ thường được tách riêng bằng vách ngăn.

Những mẫu nhà rường Huế này thường được thiết kế với sự tinh tế và đẹp mắt, phản ánh sự truyền thống và văn hóa của người dân Huế.

Các địa điểm tham quan nhà rường Huế

Tham quan các địa điểm du lịch ở Huế, du khách sẽ không thể bỏ qua việc khám phá những công trình thiết kế theo phong cách nhà rường, giúp hiểu thêm về đời sống và văn hóa xưa của vùng đất cố đô. Dưới đây là ba địa điểm thú vị được xây dựng theo phong cách nhà rường Huế:

Nhà vườn An Hiên

Địa chỉ: Số 58 đường Nguyễn Phúc Nguyên, bên bờ sông Hương, cách chùa Thiên Mụ khoảng 500m.

Nhà vườn An Hiên là một công trình tiêu biểu và độc đáo, thể hiện rõ nhất kiến trúc nhà rường Huế. Với thiết kế theo mô hình nhà rường ba gian hai chái, nhà vườn An Hiên nằm trong một khuôn viên rộng 4.608m2, được bao bọc bởi cây xanh mát mẻ. Đây là nơi du khách có thể trải nghiệm không gian yên bình và cổ kính của Huế.

Cafe Vỹ Dạ xưa

Địa chỉ: 129 Nguyễn Sinh Cung, TP. Huế.

Cafe Vỹ Dạ xưa thu hút du khách bằng vẻ đẹp cổ kính, mang trong mình nét kiến trúc cung đình của Huế xưa. Với thiết kế theo phong cách nhà rường, quán cà phê này trang trí bằng những chiếc cầu nhỏ bắc ngang, quang gánh, tranh thư pháp và đèn lồng. Đây là một địa điểm thích hợp để tìm kiếm sự yên bình và thanh tịnh.

Cafe Nam Giao Hoài Cổ

Địa chỉ: 321 Điện Biên Phủ, TP. Huế.

Quán cafe Nam Giao Hoài Cổ mang đậm chất kiến trúc nhà rường Huế, tạo ra một không gian thư giãn và lãng mạn. Với cây xanh và hòn non bộ được bố trí, âm thanh nước chảy róc rách, du khách có thể thưởng thức cà phê nóng trong không gian gần gũi với thiên nhiên.

Các địa điểm trên không chỉ mang đến sự trải nghiệm về kiến trúc nhà rường Huế độc đáo mà còn giúp du khách hiểu hơn về nguyên liệu văn hóa và lối sống của người dân Huế trong quá khứ.

Tóm lại

Nhà rường Huế không chỉ là những công trình kiến trúc độc đáo mà còn là biểu tượng văn hóa và lịch sử phồn vinh của cố đô Huế. Việc tham quan và khám phá những nhà rường này không chỉ giúp du khách hiểu thêm về đời sống và văn hóa xưa của vùng đất Huế mà còn mang đến những trải nghiệm tuyệt vời về sự thanh bình, tinh tế và hoài niệm.